Çocuklu çiftlerin boşanması ve sık yaşanan sorunlar

Boşanma

• Mahkeme kararıyla evliliğin sonlandırılmasıdır; temel olarak eşlerin birbirinden psikolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve yasal olarak ayrılmasını kapsar.
• Boşanmanın nedenleri karmaşıktır ve bunlar, herhangi bir özellik veya konudaki uyuşmazlıktan, sadakatsizliğe, hatta fiziksel şiddete kadar uzanmaktadır.
• Sonuçta, sorunlarını etkili bir biçimde çözemediklerinde, eşlerden biri ya da her ikisi de ilişkiyi bitirmek isteyebilir.
• Boşanma, bazı durumlarda etkili bir çözüm olsa da hem yetişkinler hem de çocuklar açısından insan hayatında en çok stres yaratan ilk birkaç olaydan biridir.
• Boşanma, özellikle çocuklu çiftler için çok daha yıkıcı olmaktadır.
• Boşanmadan sonra hem yetişkinler hem de çocuklar bir dizi psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunla başa çıkmak zorundadırlar.
• Çocuklu çiftler için boşanma, aile hayatının bitmesi demek değildir, ancak mevcut aile yapısının değişmesi söz konusudur.
• Hem yetişkinler hem de çocuklar, sahip oldukları psikolojik, sosyal ve ekonomik desteğe bağlı olarak genellikle 1 ile 4 yıl arası bir zamanda, boşanmanın getirdiği sorunları büyük ölçüde çözüp işlevselliklerini yeniden kazanırlar.
• Boşanma sürecinden sonra hayatı yeniden kurmak belli bir zaman, çaba ve sabır ister, ancak yetişkinlerin, bunu hem kendilerini hem de çocuklarını memnun edecek bir biçimde başarmaları mümkündür.

Boşanma Kararı ve Çocuklar

• Sadece çocukların iyiliği için bir arada kalmak nadiren işe yarar; bu şekilde bir arada kalmak, çocuklara, anlaşamayan eşlerin boşanmasından bazen çok daha fazla zarar verebilir.
• Siz ve/veya eşiniz boşanma kararı aldığınızda, boşanmanın olumsuz etkilerini en aza indirmek amacıyla hem kendiniz ve eşiniz hem de çocuklarınız için her açıdan olabildiğince net bir plan yapmalısınız.
• Çiftler boşanma kararı aldığında genellikle ya çocuklarının tepkilerini göz önünde bulundurmazlar ya da bu kararı çocuklarına nasıl söyleyeceklerini bilmezler.
• Boşanmış bir çiftin çocuğu olmak kendi başına çocuklara zarar veren bir durum değildir; asıl mesele, anne ve babanın, boşanmanın getirdiği sorunlarla nasıl başa çıktığıdır.
• Çocuklarınızdan kesinlikle gelecek soruları yanıtlamak için hazırlıklı olduğunuz ölçüde onları da boşanmaya daha etkili biçimde hazırlayabilirsiniz. Açıklamalarınızda, çocuklarınızın yaş-gelişim düzeylerini göz önünde bulundurmayı unutmayınız:

              Annem/babam, evden neden ayrılıyor?

              Annem/babam, evden ne zaman ayrılacak?

              Bana ne olacak?

              Neden ben seninle değil de annemle/babamla kalacağım?

              Annem/babam, evden ayrılınca nerede yaşayacak?

              Annem/babam, evden ayrılınca üzülmeyecek mi?

              Annemi/babamı tekrar görebilecek miyim?

              Annem/babam, eve geri dönecek mi?

• Siz ve eşiniz, yukarıdaki soruların yanıtlarını iyice netleştirdikten sonra açıklamayı birlikte yapmalısınız. Eğer eşiniz konuşmaya katılmayı reddederse, tek başınıza yine aynı yolu izleyin.
• Çocuklarınızın soruları ile düşünce ve duygularını ifade etmeleri bittikten sonra, boşanmanın sadece evli iki yetişkin arasında gerçekleşen bir durum olduğunu, bunun onlarla ilgili olmadığını ve diğer akrabaları ile ilişkilerinin etkilenmeyeceğini belirterek konuyu o an için kapatabilirsiniz. Daha sonra soru sorduklarında, gene uygun biçimde, sorularını yanıtlayabilirsiniz.
• Özellikle, çocuklarınızın boşanma/ayrılma nedeninize ilişkin sorularını yanıtlarken, kendi ihtiyaçlarınızdan çok, çocuklarınızın ihtiyaçlarına odaklanın; yani, dürüst, açık, kısa ve aynı zamanda, kişiselleştirmeden ve aşırı derecede detaylandırmadan, onların yaş-gelişim düzeylerine uygun bir açıklama yapın.
• Bunların yanında, boşanıyor olduğunuzu kimseden saklamayın. Çocuklarınızın hayatında önemli yer tutan büyükanne, büyükbaba, yakın aile dostları, okuldaki ve kurslardaki öğretmenler vb. kişileri de bilgilendirin ki hem çocuklarınıza hem de size yardımcı olabilsinler.
• Ayrıca, çocuklarınızın, sizin ve eşinizin boşanmaya vereceğiniz tepkiyi izleyeceklerini ve ona göre tepkide bulunacaklarını unutmayın.

Boşanmanın Çocuklar Üzerindeki Etkisi

• Çocukların boşanmaya nasıl tepki vereceklerini kestirmek zordur. Her çocuk farklı bir tepki gösterebilir.
• Kız ve erkek çocuklar arasında da verdikleri tepkiler açısından bazı farklılıklar bulunabilir. Ancak, burada sözü edilen tepkiler hem kız hem de erkek çocuklarda görülebilen yaygın tepkilerdir.
• Çocukların boşanmaya verdikleri tepkiler ve bu tepkilerin yoğunlukları:

              Boşanma/ayrılma dönemindeki yaşlarına,

              Anne-babalarından ve çevrelerinden gördükleri desteğe,

              Anne ile baba arasındaki iletişime ve

              Anne-babanın boşanmaya verdikleri tepkilere bağlıdır.

• Çocukların, boşanmanın ilk zamanlarında yaygın olarak verdikleri tepkiler arasında korku, üzüntü, öfke, suçluluk, içine kapanma, yalnızlık, hayal kırıklığı, reddedilmişlik, davranışlarda gerileme, fiziksel şikâyetler, uyku sorunları, yeme sorunları ve anne-babayı barıştırma gayreti yer almaktadır.
• Okul öncesi dönemde iken boşanmayı yaşayan çocukların, boşanma sırasında daha çok stres yaşadıkları, ancak ilerleyen yaşlarda bu duruma daha iyi uyum gösterdikleri belirtilmektedir.
• Boşanma sırasında ergenlik döneminde olan çocukların ise ilerleyen yıllarda daha fazla sıkıntı çektikleri ifade edilmektedir.
• Boşanan çiftlerin çocuklarının genellikle, eğitim hayatlarında özellikle kısa vadede belirgin bir bozulma yaşadıkları belirtilmektedir.
• Bunun yanında, boşanan çiftlerin çocuklarının, kimlik karmaşası ve ilerleyen yıllarda, karşı cinsle ilişkilerinde güçlükler yaşayabilecekleri ifade edilmektedir.

Boşanmanın Anne-Babalar Üzerindeki Etkisi

• Ayrılma veya boşanma ile birlikte yetişkinler şaşkınlık, acı, öfke, üzüntü, mutsuzluk, değersizlik, karamsarlık, hayal kırıklığı, haksızlığa uğramışlık, yalnızlık, boşluk, soyutlanmışlık, umutsuzluk, çaresizlik, kaygı, utanç; aynı zamanda, rahatlama, zor bir şeyi başarmış olmaktan dolayı gurur gibi birçok farklı duyguyu bir arada yaşayabilirler.
• Bu duygusal karmaşanın yanı sıra yetişkinler, yeni hayat düzenlerine de alışmaya çalışırlar. Bu noktada, yetişkinler hem kendileri hem de çocukları için pek işlevsel olmayan birtakım davranışlar gösterebilirler.

          Ebeveynin çocuklaşıp çocuğun ebeveyn hâline gelmesi:
          Rollerin değişimi söz konusudur. Ebeveyn kendini çaresiz, mutsuz, yalnız hisseder ve kendi           sorumluluğunu taşımayı reddeder veya beceremez. Bu nedenle çocuklar, ebeveynin bakımını üstlenir ve           sırdaşı olurlar. Eğer akıl almak veya sadece içini dökmek için bir yetişkin dostu yoksa, ebeveyn kolaylıkla           çocuklarına bağımlı hâle gelebilir. Çocuklar ise muhtemelen, bu ağır yük altında ezilirler.

          İnkâr etme ve savunma mekanizmaları geliştirme:
          Bazı insanlar boşanma ile ilgili mutsuzluk, hayal kırıklığı, acı ve öfke gibi duygularını kabul etmezler. Her           şeye kolaylıkla uyum sağladıklarını ve kendilerine yeniden mükemmel bir hayat kurduklarını iddia ederler.           Aslında, duyguları ve sorunları ile yüzleşmekten kaçmak için kendilerini birtakım işlerle sürekli meşgul           etme telaşına düşmüşlerdir.

          Çocuklara, taşıyabileceklerinden fazla sorumluluk yüklemek veya bütün sorumlulukları ebeveynin           yüklenmesi:
          Fazla çalışmaktan yorgun ve dertlerden bunalmış çoğu anne veya baba, çocuklara kapasitelerinin           üstünde sorumluluk yükleyebilir. Bazı anne veya babalar da boşanmadan dolayı suçluluk duydukları için           tam aksini yaparlar, çocuklarına hiçbir sorumluluk vermezler, her şeyi kendileri yaparlar.

          Şiddet:
          Ayrılık veya boşanmayı izleyen ilk aylarda şiddet ve çocukların fiziksel, psikolojik/duygusal ve/veya cinsel           istismarı konularına dikkat etmek gerekir. Özellikle, endişeli ve gergin bir ebeveyn çabuk sinirlenebilir,           ancak bu, şiddet kullanmak için mazeret olamaz.

          Kendini soyutlama veya aşırı sosyal aktivite:
          Ayrılma veya boşanmanın hemen sonrasında insanlar genellikle ya kendilerini çevrelerinden soyutlarlar           ya da olağanüstü aktif bir sosyal hayat sürdürmeye çalışırlar.

Evden Ayrılan Ebeveyn ile Çocukların Görüşmesi

• Boşanmanın çocuklar için en kötü yanlarından biri, ebeveyninden biri ile ilişkilerinin kopmasıdır. Çocukların, birlikte yaşamadıkları ebeveyn ile düzenli ve sık görüşmeye ihtiyaçları vardır.
• Çocukların, diğer ebeveyn ile görüşmesi asla aşağıdaki amaçlar için bir araç olarak kullanılmamalıdır:

              Nafaka ödemelerine bir ödül olarak,

              Ayrı yaşayan ebeveyni istenen şekilde davranmaya mecbur etmek için,

              Mahkemenin tanıdığı haklardan yararlanmak üzere yalvarır duruma düşürerek eski eşi kontrol etmek                için,

              Çocuklar diğer ebeveyni ziyaret ettikten sonra eve döndüklerinde, onlara eski eşin aşk hayatı,                ekonomik durumu vb. hakkında casusluk yaptırmak için,

              Eski eşe mesaj göndermek için,

              Çocukların bağlılığını sınamak için.

• Çocukların diğer ebeveyni ziyaretleri konusunda benimsenmesi gereken tutum, bu ziyaretleri aile hayatının doğal bir parçası olarak görmektir. Ziyaretler sırasında günlük ve alışılagelmiş şeyler yapılmalı, olay “olağan dışı” bir niteliğe büründürülmemelidir.
• Çocukları ile birlikte yaşayan ebeveyn hem hukuki hem de ahlaki olarak çocukların diğer ebeveyn ile birlikte olmalarını sağlamaktan sorumludur.
• Diğer ebeveyn ile olmak çeşitli nedenlerle çocuklara zarar veriyorsa veya onunla iken güvende değillerse, çocuklar o ebeveyn ile görüşmemeli veya bir önlem alınarak görüşmelidirler. Bunların dışındaki durumlarda, çocuklar diğer ebeveynden uzaklaştırılmamalıdırlar.

Boşanmış Anne-Babaların Dikkat Etmesi Gereken Noktalar

• Çocuklarınızı, tek ebeveyn olarak iyi yetiştirebileceğinizden şüphe etmeyin. Boşanmış anne-babaya sahip çocukların mutlaka sorunlu olacağı gibi gerçekçi olmayan bir düşünceye kapılmayın.
• Anne-babalar, boşanmanın ardından disiplin konusunu genellikle ihmal ederler; oysa disiplin ihmal edilmemelidir. Bunun için her iki ebeveyn de etkili ebeveynlik ve disiplin becerilerini öğrenmeye çalışmalıdır.
• Her iki ebeveynin evinde de çocukların, rahat edeceği ve hoşlanacağı kendilerine ait bir yer ayrılmaya çalışılmalıdır.
• Boşandıktan sonra, mümkün olduğu kadar günlük hayatınızı bozmayın, alışkanlıklarınızı sürdürün. Çocukların istikrara ve yordamaya, yani beklentilerinin gerçekleştiğini görmeye ihtiyaçları vardır.
• Çocuklarınızın ebeveyni olun. Onların çocuklarınız, sizin de onların ebeveyni olduğunu hiç unutmayın. Onların size bu şekilde ihtiyacı vardır. Eskiden onlara nasıl annelik veya babalık yapıyorduysanız gene öyle yapın.
• Yorulduğunuz veya kendinizi baskı altında hissettiğiniz zaman bunu, kendinize ve çocuklarınıza itiraf edin. Ancak, elinizden geldiğince disiplin planınızın dışına çıkmayın.
• Eski eşinize saygılı davranın ve onu suçlayıcı biçimde konuşmayın. Boşanmadan sonra anne-babaları sürtüşmeye devam eden çocuklarda davranış sorunlarına daha sık rastlanır. Böyle davranan anne-babalar, enerjilerinin çoğunu eski eşleri ile kavga etmeye harcadıklarından çocuklarını ihmal ederler. Ayrıca, çocuklarınızın her ikinizi de sevme özgürlükleri olduğunu unutmayın.
• Disiplin konusunda eski eşinizle işbirliği yapın. Böylece, çocukların, bir ebeveynin evinden diğerinin evine gittiklerinde yaşayacakları uyum sorunu azalır. Mümkünse, bir ebeveynin evinde uygulanan cezanın diğer evde de sürmesini sağlayın.
• Eğer eski eşinizle disiplin konusunda anlaşamıyorsanız, vazgeçmeyin. Siz, disiplin planınıza uyar, adil, kendinizden emin ve tutarlı olursanız çabalarınız meyve verecektir.
• Çocuklarınızı hiçbir zaman, diğer ebeveynle veya o taraftan büyükanne ve büyükbaba gibi yakınları ile görüşmekten menederek cezalandırmayın. Bu hem haksız hem de uygun olmayan bir cezalandırmadır.
• Çocuklarınıza hiçbir zaman “aynı annen/baban gibisin/gibi davranıyorsun vb.” demeyin. Böyle bir suçlama, çocuklarınızın, diğer ebeveyne duydukları sevgiden ve onun hakkındaki olumlu yargılarından şüphe etmelerine veya sizden uzaklaşmalarına neden olabilir.
• Eski eşinizin disiplin konusundaki çabalarını sabote etmeyin. Eğer bu konuda başarılı olursa, bu sizin de çocuklarınızın da yararına olur.
• Çocuklarınızı disiplin altına alma işini başkasına bırakmayın. Bu, ebeveyn olarak sizin görevinizdir.
• Çocuklarınızın sorunlarını hemen boşanmaya bağlamayın. Birçok sorun, yaşları gereği içinde bulundukları dönemden kaynaklanıyor olabilir. Dolayısıyla, çocuklarınıza, normal olduklarını düşünerek bakın.

‍

Kaynaklar

• Benedek, E. P. & Brown, C. F. (1997). Boşanma ve çocuğunuz: Çocuğunuzun boşanmanızla baş etmesine nasıl yardımcı olursunuz? (S. Katlan, Çev.). HYB Yayıncılık (Orijinal çalışmanın basım tarihi 1995)
• Gladding, S. T. (2007). Family therapy: History, theory and practice (4. ed.). Pearson Prentice Hall.
• Goldenberg, H. & Goldenberg, I. (2002). Counseling today’s families. Thomson Brooks/Cole.
• Hetherington, E. M. & Stanley-Hagan, M. (1999). The adjustment of children with divorced parents: A risk and resiliency perspective. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40(1), 129-140.
• Holmes, T. H. & Rahe, R. H. (1967). Life Events Scale. Atkinson, R. L., Atkinson, R. C., Smith, E. E. & Bem, D. J. Introduction to psychology (10. ed.) (s. 567-568) içinde. Harcourt Brace Jovanovich.