Sağlıklı ailelerin özellikleri

Aile dediğimiz sosyal yapının kökeni tarih öncesi çağlara dayanmaktadır ve bu sosyal yapı, insanlığın gelişimindeki önemini hâlen korumaktadır. Çünkü ne tür bir yapısı olursa olsun aileler genel olarak; bireylerin fiziksel, duygusal, sosyal ve ekonomik alanlarda gelişmelerine yardım eder ve onlara istikrar sağlar. Peki, birçok kişinin ulaşmak istediği sağlıklı bir aile işleyişi nasıldır; böyle ailelerin özellikleri nelerdir? Bu konuda kesin bir uzlaşı olmamakla birlikte çeşitli araştırmacılar, sağlıklı ailelerin aşağıda kısaca açıklanan özellikleri büyük ölçüde gösterdiklerini belirtmektedirler. Elbette bu özellikler ailede kendiliğinden oluşmaz; bunun için, aile üyelerinin kendilerini hem kişisel olarak hem de kişiler arası ilişkiler açısından geliştirme yönünde ciddi çaba harcaması gerekir.

Aileye Bağlılık

Aileye bağlılık, iyi günde ve kötü günde ailenin ve aile üyelerinin yanında olmayı içerir. Güçlü ailelerde aile üyeleri hem ailenin bütününün hem de her bir üyenin esenliğini ve refahını artırmaya kendilerini adamışlardır. Başka bir deyişle aile üyeleri, zaman ve enerjilerinin büyük bir kısmını aile ile ilgili etkinlik ve işlerde harcarlar.

Birbirinin Kıymetini Bilme

Sağlıklı ailelerde aile üyeleri uygun anlarda birbirlerine iltifat eder, değer verdiklerini ve birbirlerinden memnuniyetlerini sözel veya fiziksel olarak ifade ederler. Aynı zamanda aile üyeleri, birbirlerine saygı gösterirler ve bir anlaşmazlık yaşadıklarında şiddet göstermekten ve karşısındakine herhangi bir şekilde zarar vermekten kaçınırlar.

Birlikte Zaman Geçirmeye İsteklilik

Sağlıklı ailelerde aile üyeleri, birlikte yeterince uzun ve nitelikli biçimde zaman geçirirler ve bu tür zamanları daha sık yaşamak için de bir isteklilik ve çaba gösterirler. Burada nitelikli zaman ile kastedilen ise sadece olağanüstü etkinliklere, tatillere vb. katılınması değildir. Bunların yanı sıra, ister evde ister dışarıda yemek yemek; piknik yapmak, bir oyun oynamak, konsere gitmek, aile üyelerinin doğum günlerini veya aileyle ilgili yıl dönümlerini kutlamak, dinî bayramları kutlamak, düğün vb. birtakım geleneksel veya dinî ritüellere katılmak da birlikte nitelikli zaman geçirmeyi sağlayabilir. Birlikte zaman geçirmenin altında yatan fikir, aile üyelerinin birbirleriyle duygu, düşünce, bilgi ve deneyimlerini paylaşmaları, dolayısıyla birbirlerine yakınlaşmalarıdır.

Etkili İletişim Davranışları Gösterme

İletişim kısaca; kişiler arasında sözel veya sözsüz olarak mesaj gönderilmesini ve alınmasını içeren bir süreçtir. Bir aile sağlıklı ise aile üyeleri birbirlerinin sözel ve sözsüz mesajlarına dikkatlerini verirler ve ifade ettikleri duygu ve düşünceleri anlarlar, anlamaya çalışırlar. Böyle ailelerde karşılıklı empati ve anlayış hâkimdir. Ayrıca aile üyeleri; duygularını, düşüncelerini, hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları şeyleri, isteklerini birbirleriyle açıkça ve uygun biçimde paylaşırlar. Sağlıksız ailelerde ise aile üyeleri bu tür şeyleri ya çok az ifade etme ya da hiç ifade etmeme eğilimindedirler. Bunun yanında sağlıklı ailelerde aile üyeleri; sessiz kalmaktan ziyade, konuşmaya dönüktürler ve çok çeşitli konularda sohbet ederler. Aile üyeleri arasında bir anlaşmazlık çıktığında ise birbirlerini suçlamadan, yapıcı bir biçimde ve çözüme yönelik iletişim kurarlar.

Aile Üyelerini Teşvik Etme

Aile, bir sosyal sistemdir; yani aileyi oluşturan tüm üyeler karşılıklı etkileşim içindedirler. Bu nedenle ailedeki her üye, diğer herhangi bir üyeye olan olumlu veya olumsuz her şeyden etkilenir. Bu nedenle bir aile, en zayıf üyesi kadar güçlüdür. Bu durum; aile tarafından ailedeki her üyenin, yetenek ve becerilerinin gelişimi konusunda teşvik edilmesini gerektirir. Üyeleri teşvik etmek özellikle, gelişimsel açıdan kritik anlarda (ör. çocukların okula başlama dönemlerinde; gençlerin bir işe başlayarak veya evlenerek kendilerine yeni bir hayat kurma dönemlerinde) önemlidir. Sağlıklı ailelerde, aile üyelerinin kendi yetenek ve becerilerini geliştirmelerine önem verilir.

Krizleri Olumlu Bir Biçimde Ele Alma

Krizler hayatın, dolayısıyla aile hayatının da doğal bir parçasıdır. Aile hayatında ister beklenen (ör. çocuk sahibi olma; çocukların, zamanı geldiğinde evlenip evden ayrılmaları; yaşlanma) ister beklenmeyen (ör. bir kaza geçirme, işten çıkarılma, doğal afete maruz kalma) bir kriz oluştuğunda, sağlıklı ailelerde aile üyeleri krizi belirleyip varlığını kabul ederler ve krizi aşmak için birlikte uygun bir çözüm arayışına girerler. Krizden, öncelikle tek bir üye etkileniyor olsa bile sağlıklı ailelerde krizler “bütün ailenin” meselesi olarak görülürler. Böylece, çözüm bulmak için sağlıklı ailelerde aile üyeleri; birbirleriyle müzakere ederler, duygularını paylaşırlar ve birbirlerine destek olurlar. Sağlıklı aileler bunların yanı sıra, krizi aşmak için çevrelerindeki toplumsal destek kaynaklarından (ör. deneyimli kişilerden, aile büyüklerinden veya uzmanlardan) yardım alırlar.

Açık ve Esnek Roller ve Kurallar

“Rol”, bir aile içinde her üyenin benimsediği ve diğer üyelerin de o üyeden beklediği belirli davranışlardır [ör. kadın/erkek (eş) rolü, anne/baba rolü, kız/erkek çocuk rolü, abla/ağabey rolü, kardeş rolü]. Ailelerdeki roller büyük ölçüde yaş, kültür, gelenek vb. faktörler tarafından belirlenir. Sağlıklı bir ailede üyeler; ailedeki rollerin uygun, üzerinde anlaşılmış, açık ve esnek olmasına çalışırlar. “Kurallar” (ör. “akşam yemeklerinde bütün aile bir arada olur”, “çocuklar, kendilerinden istendiğinde anne-babalarına yardım eder”, “evin geçimini eşler birlikte sağlar”, “evin temizlik ve düzeninden ailedeki herkes sorumludur”) ise genel olarak; açıkça ifade edilir veya örtük olabilirler, aile üyelerinin birbirlerine davranışlarını belirlerler, aileyi karakterize eder ve düzenlerler, ailenin dengesini korumasına ve bir bütün olarak işlev görmesine yardımcı olurlar ve aile geleneklerini oluştururlar. Sağlıklı ailelerde kurallar; makul, tutarlı, işlevsel ve esnektirler ve çoğunlukla, açıkça ifade edilir ve tüm üyeler tarafından bilinirler.

‍

Kaynaklar

• Gladding, S. T. (2011). Family therapy: History, theory and practice (5. ed.). Pearson Prentice Hall.
• Goldenberg, H., & Goldenberg, I. (2008). Family therapy: An overview (7. ed.). Thomson Brooks/Cole.
• Rol. (tarihsiz). Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük Genel Ağ sürümü içinde. http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.56f9874e18bd36.71158549adresinden elde edildi.